کمبود آهن در بدن – علائم و مشکلات فقر آهن و راهکار رفع بیماری

کمبود آهن در بدن می‌تواند آسیبی جدی و گاه جبران‌ ناپذیر برای افراد به خصوص زنان و دختران جوان به همراه داشته باشد. اگر با مشکل فقر آهن در بدن خود رو به رو هستید این مقاله از گوگلز را تا انتها دنبال کنید. در این مقاله در مورد علائم کمبود آهن در بدن و راهکارهای رفع این مشکل یا بیماری صحبت میکنیم.

چه می‌شود که دچار کمبود آهن در بدن می‌شویم؟

کمبود آهن در بدن زمانی اتفاق می‌افتد که بدن ما به حد کافی و مورد نیاز آهن مدنی را جذب نمی‌کند. این باعث کاهش غیرطبیعی سطح گلبول‌های قرمز در خون ما می‌گردد. به این مورد کم‌خونی فقر آهن نیز اطلاق می‌گردد.

دلیل پایین آمدن سطح گلبول‌های قرمز خون برمی‌گردد به ساختن پروتئینی به نام هموگلوبین از آهن که با کمبود این ماده معدنی ساخت این ترکیب و متعاقب آن ساخت گلبول قرمز و حمل اکسیژن در خون کاهش می‌یابد. اگر بدن شما هموگلوبین کافی نداشته باشد، بافت و عضلات شما اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند و قادر به کار نخواهند بود.

اگرچه انواع مختلفی از کم‌خونی وجود دارد، اما کم‌خونی فقر آهن شایع‌ترین آن در سراسر جهان است. دلایل عمده کمبود آهن شامل عدم‌ کفایت آهن به دلیل رژیم غذایی ضعیف یا رژیم‌های محدودکننده مانند رژیم گیاهخواری، بیماری التهابی روده، افزایش نیاز در دوران بارداری و ریزش خون در طی دوره‌های سنگین مانند دوران عادت ماهیانه یا خونریزی داخلی است.

علائم کمبود آهن در بدن

علت این عارضه هر چه که باشد می‌تواند بر کیفیت زندگی فرد تأثیر گذار باشد و گاه او را از زندگی طبیعی و روزمره بازدارد. در ادامه به علائم کمبود آهن در بدن اشاره خواهیم نمود.

۱- خستگی غیرمعمول

احساس خستگی یکی از علائم بسیار شایع کمبود آهن است که بیش از نیمی از افراد مبتلا را تحت تأثیر قرار می‌دهد. دلیل این موضوع را در پاراگراف قبل توضیح دادیم که به دلیل پایین آمدن سطح هموگلوبین خون و کم شدن سطح حمل اکسیژن و نرسیدن اکسیژن کافی به بافت‌ها و نسوج بدن است. وقتی بدن شما هموگلوبین کافی نداشته باشد، اکسیژن کمتری به بافت‌ها و ماهیچه‌های شما می‌رسد و آن‌ها را از انرژی محروم می‌کند. از طرف دیگر، قلب شما باید بیشتر کار کند تا خون غنی از اکسیژن در بدن شما حرکت کند که این می‌تواند شما را بیش از پیش خسته کند.

البته نمی‌توان با یک خستگی صرف، موضوع را به کمبود آهن ربط دهیم چرا که این مورد می‌تواند علل دیگری داشته باشد و ناشی از کار زیاد، خواب ناکافی، غذای نامناسب و… باشد. با این‌حال افرادی که دچار کمبود آهن در بدن خود هستند از ضعف،خستگی بیش‌ از حد و غیرمعمول در محیط کار خود و همچنین بهره‌وری ضعیف از حافظه رنج می‌برند.

۲- رنگ‌ پریدگی یکی از دلایل کمبود آهن در بدن

از دیگر علائم کمبود آهن در بدن رنگ‌پریدگی است. پوست کم‌ رنگ و رنگ‌ پریده به خصوص در پلک پایین می‌تواند از نشانه‌های فقر آهن باشد. هموگلوبین موجود در خون و یا به‌طور دقیق‌تر در گلبول‌های قرمز خون باعث ایجاد رنگ قرمز میگردد ؛ بنابراین فقر آهن و به دنبال آن کم شدن تولید هموگلوبین می‌تواند این مورد را تحت تأثیر قرار دهد. باوجود هموگلوبین بیشتر پوست شما می‌تواند حالت گلگون‌تر و زیباتری به خود بگیرد.

این رنگ‌پریدگی در افراد مبتلا به فقر آهن می‌تواند فقط در صورت باشد و یا در نقاط دیگر بدن مانند لثه‌ها، داخل لب‌ها و یا حتی ناخن‌ها پدیدار شود. این نشانه‌ها جزء اولین نشانه‌هایی است که توسط پزشکان به‌عنوان کمبود آهن در بدن تشخیص داده می‌شوند. البته صحت این حدس‌ها باید با آزمایش خون تایید شود.

رنگ پریدگی در مواقع شدید و یا متوسط کم‌خونی فقر آهن بروز می‌کند. شما همین الآن می‌توانید برای آزمایش ابتدایی کم‌خونی پلک پایین خود را به سمت پایین بکشید. اگر رگ آن به رنگ صورتی یا زرد کم‌رنگ بود لازم است تا برای آزمایشات کم‌خونی به پزشک مراجعه نمایید چون احتمالاً دچار کمبود آهن در بدن خود شده‌اید.

۳- تنگی نفس

از دیگران نشانه‌های فقر آهن، نفس‌های کوتاه و بریده‌بریده است. هموگلوبین ، گلبول‌های قرمز خون را قادر می‌سازد اکسیژن را در بدن منتقل کنند. در مواقعی که هموگلوبین در بدن در زمان کمبود آهن پایین می آید از میزان اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها نیز کاسته میشود .

و این مشکل به این معنی است که ماهیچه‌های شما اکسیژن کافی برای انجام فعالیت‌های طبیعی خود مانند پیاده‌روی دریافت نمی‌کنند. درنتیجه سرعت تنفس شما بالا می‌رود تا بدن کمبود اکسیژن را تأمین کند. به همین دلیل تنگی نفس یک علامت شایع است. اگر به‌تازگی در انجام فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، بالا رفتن از پله و کارهای روزمره دچار کمبود نفس شده‌اید شاید دچار کم‌خونی هستید بهتر است تا به پزشک مراجعه کنید.

۴- سردرد و سرگیجه

کمبود آهن در بدن ممکن است ایجاد سردرد کند. ممکن است در برخی افراد این سردرد توأم با سرگیجه باشد. در کمبود آهن در بدن سطح هموگلوبین کم شده و درنتیجه اکسیژن کافی به مغز نمی‌رسد. این نرسیدن اکسیژن باعث متورم شدن رگ‌های خونی مغز شده و باعث فشار و سردرد و سرگیجه می‌گردد. اگرچه دلایل زیادی می‌تواند برای سردرد وجود داشته باشد اما بهتر است آن را به‌عنوان یک نشانه کمبود آهن نیز جدی بگیرید.

بیشتر بخوانید : سردرد های رایج را بشناسید و راه های رفع آن را یاد بگیرید

۵- تپش قلب با کمبود آهن در بدن

ضربان قلب سریع که به‌ عنوان تپش قلب نیز شناخته می‌شود، می‌تواند یکی دیگر از علائم کم‌خونی فقر آهن باشد. همانگونه که در بالا نیز اشاره شد هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز است که به انتقال اکسیژن در بدن کمک می‌کند. در کمبود آهن در بدن سطح این پروتئین آن‌چنان کم می‌شود که قلب مجبور است برای حمل اکسیژن و دریافت اکسیژن مورد نیاز بدن به سختی کار کند. این مورد به ضربان قلب نامنظم نیز منجر می‌گردد. حتی این موارد می‌تواند منجر به بزرگ شدن قلب و یا نارسایی قلبی گردد. با همه این موارد، این علامت کمتر دیده می‌شود و بیشتر مربوط به یک دوره طولانی فقر آهن است.

۶- داشتن مو و پوست خشک و آسیب‌دیده

از دیگر علائم کمبود آهن در بدن خشکی پوست و مو است. همان‌طور که در بالا بارها به آن اشاره شد ، با کمبود آهن و کمبود هموگلوبین خون اکسیژن‌رسانی بدن با مشکل روبه‌رو می‌گردد. وقتی اکسیژن‌رسانی محدود گردد بدن برای اینکه فعالیت ارگان‌های حیاتی خود مانند مغز و قلب و دستگاه تنفسی را با مشکل روبه‌رو نکند اکسیژن را جیره‌ بندی کرده و مقدار کمتری نصیب پوست و موی شما می‌گردد و نتیجه آن می‌شود آسیب به پوست و مو!

بیشتر بخوانید : درمان خانگی ریزش مو با ۱۰ گیاهی که همیشه در دسترس است

هنگامی که پوست و مو از اکسیژن محروم هستند، می‌توانند خشک و ضعیف شوند. موارد شدیدتر فقر آهن به ریزش مو نیز مرتبط بوده است.

۷- تورم و درد در زبان و دهان

گاهی اوقات با یک نگاه کردن ساده به اطراف دهان خود می‌توانید پی ببرید که آیا به کمبود آهن در بدن خود مبتلا هستید یا نه! علائم شما در این مورد شامل تورم زبان، ملتهب و کم‌رنگ شدن و به طرز عجیبی صاف شدن آن است. وقت سطح هموگلوبین خون پایین می‌آید لکه‌دار شدن زبان در پی آن به وقوع می پیوندد. همچنین میوگیوبین که پروتئین موجود در عضله‌های شما است هم نیاز به اکسیژن کافی دارد که به دنبال کمبود اکسیژن آن‌هم آسیب می‌بیند. کمبود آهن همچنین می‌تواند باعث خشکی زبان، دهان ترک‌های قرمزرنگ و زخم‌های دهانی شود.

۸- خواب رفتن پاها یکی دیگر از علائم کمبود آهن در بدن

سندرم پاهای بی‌قرار یا همان خواب رفتن پاها از دیگر نشانه‌های کمبود آهن در بدن به حساب می‌آید. این مورد وقتی پیش می‌آید که پاهای خود را به مدت طولانی در حالت استراحت و بی‌حرکت قرار دهید. معمولاً شب‌ها این مشکل بیشتر بروز میکند. دلایل سندرم پای بی‌قرار تاکنون کاملاً درک نشده است.

بااین‌حال، تصور می‌شود تا ۲۵٪ از افراد مبتلابه سندرم پای بی‌قرار، کم‌خونی فقر آهن‌دارند و هرچه سطح آهن پایین‌تر باشد، علائم آن نیز بدتر می‌شود.

۹- ناخن‌های شکننده و یا قاشقی شکل

یک علامت کمتر رایج در خصوص فقر آهن در ناخن‌های شکننده است. در این مورد ناخن‌ها به راحتی ترک‌خورده و یا پوسته‌پوسته می‌گردند. بااین‌حال، این یک عارضه جانبی نادر است و معمولاً فقط در موارد شدید فقر آهن مشاهده می‌شود.

سایر علائم بالقوه کمبود آهن در بدن

چندین نشانه دیگر وجود دارد که می‌تواند نشان دهد آهن بدن شما کم است. این‌ها معمولاً کمتر دیده می‌شوند و به‌غیر از کمبود آهن با بسیاری از شرایط ارتباط دارند.

علائم دیگر کم‌خونی فقر آهن عبارت‌اند از:

۱- هوس‌های غذایی: در کمبود آهن در بدن ممکن است فرد هوس خوردن موادی مانند گچ، کاغذ، یخ، خاک و… را برای جبران سطح آهن خود کند.

۲- احساس اضطراب: عدم وجود اکسیژن موجود در بافت‌های بدن به دلیل کمبود آهن ممکن است باعث احساس اضطراب شود. بااین‌حال، با تصحیح سطح آهن، این حالت بهبود یا حل می‌شود.

۳- دست‌ و پای سرد: کمبود اکسیژن در دست‌وپاها میتواند نشانه سردی این عضو ها باشد.

۴- عفونت‌های مکرر: از آنجا که آهن برای سیستم ایمنی سالم مورد نیاز است، عدم وجود آن ممکن است باعث شود شما از بیماری‌های معمولی بیشتر رنج ببرید.

چه باید کرد؟!

در صورت وجود کمبود آهن در بدن چه باید کرد؟! باید گفت که برای جبران کمبود آهن نیاز است تا علاوه بر اینکه رژیم غذایی سرشار از آهن را رعایت کنید در صورت نیاز و به تشخیص پزشک به مصرف مکمل‌های آهن نیز اقدام نمایید.

با پزشک خود صحبت کنید

اگر هرکدام از علائم بالا را دارید بهتر است تا با پزشک خود صحبت کنید. پزشک در این شرایط برای شما آزمایش خون تجویز می‌کند که لازم است قبل از هر اقدامی آن را انجام دهید. اگر پزشک شما تشخیص کم‌خونی ناشی از کمبود آهن در بدن را بدهد احتمالاً برای شما توصیه‌هایی از مصرف انواع غذاهای سرشار از آهن و یا مکمل‌های حاوی آهن می‌کند. هدف اصلی درمان، بازگرداندن سطح هموگلوبین در حالت عادی و پر کردن ذخایر آهن است.

سعی کنید اطمینان حاصل کنید که به میزان کافی آهن از طریق غذای واقعی در رژیم غذایی دریافت می‌کنید. فقط در صورت توصیه پزشک، مکمل‌ها را مصرف کنید.

غذاهای غنی از آهن بخورید

اگر پزشک فکر می‌کند که کمبود آهن شما ممکن است به دلیل کمبود آهن در رژیم غذایی شما ایجاد شود، به فکر مصرف بیشتر غذاهای غنی از آهن مانند مواد زیر باشید :

بیشتر بخوانید : خواص گوشت بوقلمون – فواید و مضرات مصرف گوشت بوقلمون

• گوشت قرمز و گوشت طیور
• سبزیجات با برگ تیره مانند اسفناج و کلم
• میوه‌های خشک مانند کشمش و زردآلو
• نخودفرنگی، لوبیا و سایر حبوبات
• غذای دریایی
• انواع دانه‌ها و آجیل‌ها
• شکلات تلخ
• میوه‌جات و سبزیجاتی مانند گوجه‌فرنگی و کلم بروکلی

نکته مهمی که بهتر است هنگام مصرف غذاهای غنی از آهن و همچنین مکمل‌های آهن در نظر داشته باشید دریافت ویتامین C به همراه جذب آهن است. چرا که ویتامین C باعث جذب آهن می‌شود و در نبود این ویتامین جذب آهن سخت و یا حتی غیرممکن است. برای مثال بهتر است قرص‌های آهن را با آب مرکباتی مانند پرتغال و یا گوجه‌فرنگی مصرف کنید. بهتر است از غذاهایی که مانع جذب آهن می‌شوند و یا جذب آن را کند می‌کنند همراه با غذاهای حاوی آهن مانند غذاهای گوشتی خودداری کنید.

بهتر است هنگام مصرف غذاهای گوشتی از موادی مانند پرتغال و یا لیمو برای جذب ویتامین سی بیشتر استفاده کنید. کلم بروکلی هم در این زمینه بی نتیجه نیست.

چای و قهوه را بلافاصله بعد از خوردن غذا ننوشید. چرا که در جذب آهن غذا اختلال ایجاد می‌کنند. اگر نتوانید آهن موردنیاز خود را از غذا دریافت کنید بهترین گزینه قرص‌های آهن با تجویز پزشک است. استفاده از قرص‌های حاوی آهن و اسیدفولیک هم می‌تواند بسیار مفید باشد چراکه علاوه بر ویتامین C ، اسیدفولیک هم برای جذب آهن لازم است.

به خاطر داشته باشید که برخی از عوارض ناخوشایند در مصرف مکمل‌های آهن وجود دارد. این موارد شامل درد معده، یبوست یا اسهال، سوزش قلب، حالت تهوع و مدفوع سیاه است. بااین‌حال، این عوارض معمولاً با گذشت زمان کاهش می‌یابد و بستگی به دوز آهن مصرفی شما دارد. در صورت ادامه‌دار بودن بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.

جمع‌بندی نهایی

کم‌خونی فقر آهن شایع‌ترین نوع کم‌خونی در سراسر جهان است. برخی از افراد علائم آشکار دارند، درحالی‌که برخی دیگر اصلاً هیچ‌کدام را تجربه نمی‌کنند. این اغلب بستگی به‌شدت کم‌خونی دارد. علائم و نشانه‌های رایج شامل خستگی، پوست کم‌رنگ، ضربان قلب قابل‌توجه، سردرد و سرگیجه، احساس کمبود نفس، مو و پوست خشک و آسیب‌دیده، درد و تورم زبان و دهان، پاهای بی‌قرار و ناخن‌های شکننده یا قاشق شکل است. اگر فکر می‌کنید علائم کمبود آهن‌ دارید، حتماً به پزشک خود مراجعه کرده و اقدام به خوددرمانی نکنید. خوشبختانه، اکثر اشکال فقر آهن را می‌توان با استفاده از رژیم غذایی غنی از آهن یا مکمل‌های آهن با توصیه پزشک درمان کرد.